مهدویت از دیدگاه قرآن

بقاى حضرت مهدى علیه السلام‏

«ما ننسخ من ءایة أو ننسها نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أنّ اللّه على کلّ شى‏ء قدیر» هر حکمى را نسخ کنیم، و یا نسخ آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن، یا همانند آن را مى‏آوریم. آیا نمى‏دانستى که خداوند بر هر چیز توانا است؟! (بقره/ 106)

مقصود از آیه، اعمّ از آیه‏ى تشریعى و حکم الهى و آیه‏ى تکوینى است که شامل انبیا و معصومین علیهم السلام مى‏شود. بنابراین، معناى آیه‏ى فوق این است که ما هر حکمى را نسخ کنیم هر پیامبر و امام معصومى مدتش منقضى شد، خداوند حکم دیگر یا نبى دیگر یا وصى دیگرى را مى‏آورد.

پس، از این آیه‏ى شریفه مى‏توان بقاى وجود حضرت بقیة اللّه الأعظم علیه السلام را استفاده کرد. زیرا به نصّ قرآن، دین اسلام تا قیامت باقى است و به نصّ اخبار وارده از رسول اکرم صلى الله علیه و آله اوصیاى او منحصر به دوازده نفرند و یازده نفر از آن‏ها در دنیا رحلت کرده‏اند. از این رو، لازم است وصى دوازدهم باقى باشد، و گرنه جمله «نأت بخیر منها أو مثلها» صادق نخواهد بود.

جالب این که در این زمینه امام صادق علیه السلام مى‏فرمایند: «ما نمیت من امام أو نفسه ذکره نأت بخیر منه من صلبه مثله». (نور الثقلین/ ج 1/ ص 116؛ اطیب البیان/ ج 2/ ص 140)

اولیاى الهى منتظران حقیقى حضرت مهدى علیه السلام‏

امیر المۆمنین علیه السلام آیه‏ى شریفه‏ى «ألا انّ أولیاء اللّه لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (یونس/ 62)  را تلاوت کردند، بعد از یاران خویش سۆال کردند، مى‏دانید «اولیاء اللّه» چه اشخاصى هستند؟ عرض کردند: شما بفرمایید. امام فرمودند: دوستان خدا، ما و پیروان ما هستند که بعد از ما مى‏آیند، خوشا به حال ما و بیشتر از آن خوشا به حال آن‏ها.

بعضى پرسیدند: چرا بیشتر از ما، مگر ما و آن‏ها هر دو پیرو یک مکتب نیستیم؟

امیر المۆمنین علیه السلام آیه‏ى شریفه‏ى «ألا انّ أولیاء اللّه لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» را تلاوت کردند، بعد از یاران خویش سۆال کردند، مى‏دانید «اولیاء اللّه» چه اشخاصى هستند؟ عرض کردند: شما بفرمایید. امام فرمودند: دوستان خدا، ما و پیروان ما هستند که بعد از ما مى‏آیند، خوشا به حال ما و بیشتر از آن خوشا به حال آن‏ها

فرمودند: نه، آن‏ها مسئولیت‏هایى بر دوش دارند که شما ندارید و تن به مشکلاتى مى‏دهند که شما نمى‏دهید؛ «هم نحن و أتباعنا، فمن تبعنا من بعدنا و طوبى‏ لنا و طوبى‏ لهم أفضل من طوبى‏ لنا. قالوا: یا أمیر المۆمنین! ما شأن طوبى‏ لهم أفضل من‏ طوبى‏ لنا، ألَسنا نحن و هم على أمر؟ قال: لا انّهم حُمّلوا ما لم تحملوا علیه و أطاقوا ما لم تطیقوا». (نور الثقلین/ ج 2/ ص 309)

در روایت دیگرى آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند: «طوبى لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فى غیبته و المطیعین له فى ظهوره، أولئک أولیاء اللّه الّذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون»؛ خوشا به حال پیروان امام قائم علیه السلام که در غیبتش انتظار ظهورش را مى‏کشند و به هنگام ظهورش مطیع فرمان اویند، آن‏ها اولیاى خدا هستند؛ همان‏ها که نه مى‏ترسند و نه غمى دارند. (نور الثقلین/ ج 2/ ص 309)

حضرت مهدى علیه السلام و حیات معنوى انسان‏ها

«قل أرأیتم ان أصبح ماۆکم غوراً فمن یأتیکم بماء معین» بگو: «به من خبر دهید اگر آبهاى (سرزمین) شما در زمین فرو رود، چه کسى مى‏تواند آب جارى و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟!» (ملک/ 30)

امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه مى‏فرمایند: «نزلت فى الإمام القائم؛ یقول: ان أصبح امامکم غائباً عنکم لا تدرون أین هو، فمن یأتیکم بامام ظاهر یأتیکم بأخبار السّموات و الأرض و حلال اللّه و حرامه؟ ثم قال: و اللّه! ما جاء تأویل هذه الآیة و لابدّ أن یجى‏ء تأویلها»؛ آیه‏ى شریفه درباره‏ى حضرت مهدى علیه السلام نازل شده و معنایش این است: اگر امام شما پنهان گردد و ندانید که او کجاست، پس چه کسى براى شما امامى مى‏آورد که از اخبار آسمان‏ها و زمین شما را مطلع ساخته و حلال و حرام الهى را بیان کند؟ آنگاه فرمود: سوگند به خداوند تأویل این آیه هنوز نیامده و ناگزیر خواهد آمد. ( نور الثقلین/ ج 5/ ص 387)

این روایت و مانند آن از قبیل تطبیق است؛ یعنى آیه‏ى شریفه مربوط به آب جارى است که مایه‏ى حیات موجودات زنده است و باطن آن مربوط به امام و علم و عدالتِ جهان گستر اوست که آن نیز مایه‏ى پیدایش حیات معنوى جامعه‏ى انسانى است. (المیزان/ ج 19/ ص 349؛ نمونه/ ج 24/ ص 360)

سرّ این که عصر ظهور حضرت مهدى علیه السلام را به آب حیات‏بخش تشبیه کرده، شاید به دلیل امور زیر باشد:

1ـ همان گونه که نزول آب از عالم بالاست، موضوع امامت حضرت مهدى علیه السلام و ظهور آن بزرگوار نیز امر آسمانى است.

2ـ آب منشأ حیات موجودات است؛ «و جعلنا من الماء کلّ شى‏ء حىّ»،حکومت حضرت مهدى علیه السلام نیز مایه‏ى حیات فکرى و معنوى مسلمانان است.

3ـ آب مایه‏ى پاکیزگى و رفع آلودگى‏هاست. حکومت حضرت مهدى علیه السلام نیز مایه‏ى پاکیزگى و طهارت دلهاست.

4ـ سرسبزى و طراوت گیاهان و درختان به دلیل آب است، طراوت و شادابى مۆمنان نیز در زمان حکومت حضرت مهدى علیه السلام خواهد بود.

پیروزى اسلام و حکومت حضرت مهدى علیه السلام‏

«هو الّذى أرسل رسوله بالهدى و دین الحق لیظهره على الدّین کلّه و لوکره المشرکون» او کسى است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین‏ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند (توبه/ 33)

کنیزى شاخه‏ى گلى خدمت امام حسن علیه السلام هدیه کرد، امام در مقابل آن، وى را آزاد ساخت و هنگامى که از علت این کار سۆال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته است، آن جا که مى‏فرماید: «و إذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها». سپس اضافه فرمود: تحیتِ بهتر همان آزاد کردن اوست

این آیه‏ى شریفه به همین صورت در سه جا آمده است: آیه‏ى 33 سوره‏ى توبه، آیه‏ى 28 فتح، آیه‏ى 9 صف. گرچه اسلام از نظر منطق و استدلال همیشه پیروز است، اما این آیه غلبه‏ى ظاهرى و وعده‏ى حاکمیت اسلام بر جهان را مى‏گوید.

از سویى، مفاد این آیه تاکنون تحقق نیافته است، از سوى دیگر، خداوند وعده‏ى حاکمیت کلى اسلام را داده و وعده‏اش دروغ نیست، در نتیجه همان گونه که در روایات بسیارى آمده، این آیه به ظهور حضرت مهدى علیه السلام اشاره دارد. (تفسیر نور/ ج 5/ ص 42)

لطف امام علیه السلام نسبت به شیعیان‏

«و إذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها أو ردّوها» هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد (نساء/ 86)

کنیزى شاخه‏ى گلى خدمت امام حسن علیه السلام هدیه کرد، امام در مقابل آن، وى را آزاد ساخت و هنگامى که از علت این کار سۆال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته است، آن جا که مى‏فرماید: «و إذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها». سپس اضافه فرمود: تحیتِ بهتر همان آزاد کردن اوست؛ «جاءت جاریة للحسن علیه السلام بطاقى ریحان، فقال لها أنت حرّة لوجه اللّه، فقلت له فى ذلک فقال: أدّبنّا اللّه تعالى فقال: «و إذا حیّیتم بتحیّة ...» و قال أحسن منها اعتاقها». (نور الثقلین/ ج 1/ ص 525)

از این آیه، با توجه به روایت پیش گفته، یک حکم کلى در پاسخ‏گویى به هر نوع اظهار محبتى، اعم از لفظى و عملى را مى‏توان استفاده کرد. بنابراین، ما شیعیان که براى حضرت مهدى علیه السلام دعا مى‏کنیم و دعاى شریف «اللّهمّ کن لولیّک الحجة بن الحسن ...» را مى‏خوانیم، ان شاء اللّه مشمول لطف آن حضرت خواهیم بود.

---

منابع:

1-     هزار و یک نکته از قرآن کریم ج 1 ـ اکبر دهقان

2-     تفسیر المیزان/ ج 19

3-     تفسیر نمونه نمونه/ ج 24

4-     تفسیر نور الثقلین/ ج 1

5-     اطیب البیان/ ج 2